Lozan Antlaşması 24 Temmuz 1923’te bundan tam 99 yıl önce imzalandı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş aşamasında yapılan en önemli uluslararası antlaşmalardan biri olan Lozan, aradan geçen 100 yıl içinde popüler kültürde ve kimi siyasilerin popülist söylemlerinde, tarihi gerçeklerden uzak bir şekilde anılıyor. Cumhuriyet 100. yılına girerken 100 yaşına basan Lozan Antlaşması’nın da son bulacağı, Antlaşma’nın gizli maddeler içerdiği, bu “gizli maddeler” sebebiyle Türkiye’nin bor, doğal gaz vb. yeraltı kaynaklarını kullanamadığı, hatta antlaşma içinde üstü kapalı bazı maddelerin ilk günden beri Türkiye’nin egemenlik haklarını devreden nitelikte olduğu öne sürülüyor. 

Bir araştırmaya göre Türkiye’nin %48’i Lozan’a dair bu iddialara inanıyor. İnananlar arasında 2023, “antlaşmanın sona ermesiyle” Türkiye’nin ‘engellenen’ bir takım haklara kavuşacağına dair bir sevinç ya da tam tersi acil önlem alınması gereken ‘bir son’ olduğuna dönük bir korku ile bekleniyor.

Teorilerin dayanağı ilk ve en büyük asılsız iddia Antlaşma’nın 100. yılında sona ereceği iddiası. Bu iddia hiçbir şekilde tarihi gerçeklere dayanmıyor. Lozan Antlaşması’nın tam metni açık bir şekilde Türk Tarih Kurumu’nun internet sitesinde mevcutTürkçe tam metinle yetinmeyen ve antlaşmayı merak edenler, antlaşmanın orijinal dili olan Fransızca haline de Dışişleri Bakanlığı’nın sitesinden ulaşabilirler. Antlaşma içinde herhangi bir şekilde zaman kısıtı olduğuna dair bir bilgiye rastlamak mümkün değil. Buna dair hiçbir bilgi ne antlaşmanın içinde ne de dönem kaynaklarında başka bir yerde yer almıyor. Yani, Lozan Antlaşması’nın 100 yıl sonra sona ereceği iddiasının hiçbir dayanağı yok, Antlaşma 2023’te, ‘24’te ve 2071’de, aksi bir gelişme olmadığı sürece, tüm taraflar tarafından başta kabul edildiği şekilde devam edecek. 

Lozan Antlaşması’nda gizli maddeler olduğuna dair söylentiler de dayanaktan yoksun. 1. Dünya Savaşı’nda uluslararası antlaşmalarda yer alan gizli maddelerin nasıl sonuçlara yol açtığı trajik şekillerde gözlemlenmiş, savaşın sonuna doğru Ocak 1918’de kabul edilen Wilson İlkeleri, henüz ilk maddesinde uluslararası antlaşmalarda gizli maddelerin bulunamayacağı ve uluslararası antlaşmaların herhangi bir şekilde gizli gerçekleştiremeyeceği prensiplerini kabul etmişti. Lozan Antlaşması’nda da herhangi bir gizli madde bulunmuyor, buna dair Antlaşma içinde veya döneme ait başka kaynaklarda hiçbir kanıt yok. Yalnızca Türkiye’nin değil birçok ülkenin imzacısı olduğu, 1923’te gerçekleştirilen Lozan Antlaşması’nda buna rağmen gizli maddeler olsaydı bile, bu maddelerin mecliste gizli oturum ile kabul edilmiş olması gerekirdi. Böyle bir gizli oturum yapıldığına dair hiçbir kanıt, belge ya da hatırat da bulunmuyor. Üstelik yakın zamanda Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi de kendisine yöneltilen benzer bir soru üzerine Lozan’da gizli herhangi bir maddenin olmadığını yakın bir zamanda tekrar açıkladı. Yani Lozan Antlaşması’nda gizli maddelerin olduğuna dönük iddiaların da herhangi bir dayanağı yok.

Bunun yanında, Antlaşma’nın Türkiye’nin yeraltı kaynaklarını kullanmasına izin vermediğine yönelik bir maddesi de yok, buna dair gizli bir madde olduğuna dair hiçbir kanıt da… Bu iddianın asılsız olduğu da Türkiye’nin bor, doğal gaz gibi kaynaklarına dair sanayi ve ticari herhangi bir faaliyeti olup olmadığına bakarak anlaşılabilir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Eti Maden İşletmeciliği’nin verileri, Türkiye’nin çoktandır bor madenini işlettiğini ve bunun yanında ihraç da ettiğini gösteriyor. Enerji Bakanlığı, Çin, ABD, Rusya ve Hindistan’ın Türkiye’nin en çok bor ihracatı yaptığı ülkeler olduğunu gösteriyor Eti Maden’in verileri ise 2021 yılında 2,6 milyon tonluk bir bor satışı ve 2,5 milyon tonluk bor ürünü üretimi gerçekleştirildiğini. Doğal gazda da kaynakların halihazırda kullanılıyor olması durumu geçerliliğini koruyor, üretim ve ticaret verilerinin yanında keşfedilen büyük doğalgaz müjdelerini anımsamak yeterli olacaktır.

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda Lozan Antlaşması’nın 2023’te sona erdiği ve gizli maddeleri olduğu iddia edilmişti. 23 Temmuz 1923’te yapılan antlaşmanın hiçbir maddesi 2023’te sona ereceğine dair bir hüküm barındırmıyor. Lozan Antlaşması’nda gizli maddeler de bulunmuyor. CİMER’in, bir vatandaşın bu yöndeki sorusuna antlaşmada hiçbir şekilde gizli madde bulunmadığına dair verdiği cevapla Türkiye Cumhuriyeti Lozan’ın gizli maddeleri olduğuna ve bu sebeple madenlerin işletilemediğine dair bu iddiaları tekzip etmiş oldu. Bunun yanında Enerji Bakanlığı verileri de Türkiye’nin yıllardır en yüksek bor ihracatı gerçekleştiren ülkeler arasında olduğunu gösteriyor, Türkiye doğal gazda da kaynaklarını halihazırda kullanıyor.